Juist met antihumor krijgen komieken de lachers op hun hand. Zie de absurdistische sketches van Rundfunk, Joardy Film en Hans Teeuwen. Zo werkt het ook met goede bedrijven, wanneer die via een boek reclame maken voor zichzelf. Wie te gretig tracht te bewijzen hoe vet de onderneming wel niet is, wekt natuurlijke scepsis op. Hosanna-verhalen over ons geestelijke kind kunnen we immers allemaal wel ophangen. Gaat niemand geloven. Van dat besef lijkt 99 problems but the boss ain’t one uitstekend doordrongen. Deze Keytoe-paperback is antireclame in haar puurste vorm. Psycholoog Lennard Toma, inmiddels niet meer werkzaam bij Keytoe, neemt de lezer mee langs meer struikelblokken dan successen op de weg naar een vernieuwende organisatiecultuur. Met zijn no-nonsense nuchterheid, schurende praktijkverhalen en bedrijfskundige kennis verwoordt Toma de groeipijn die Keytoe tot op heden doorstaat. En hij weet van begin tot eind te boeien. Moeiteloos.
Ja, joh?
Allereerst valt de titelkeuze op. Het lied 99 problems van Jay-Z resoneert direct: het belooft streetwise, snappy leesvoer. Maar niet té. Onthoud: Toma reconstrueert een aantal vette en magere jaren bij Keytoe, inclusief ongemakkelijke gesprekken, mislukte vernieuwingen en de totale wanhoop waaraan menig collega blootstaat. Waarom ‘ain’t the boss a problem’? Omdat Patrick en Cedric nu juist zo veel mogelijk regie buiten zichzelf proberen te leggen, opdat anderen floreren. Zelfs wie aanvankelijk openstaat voor deze situationele hiërarchie, worstelt na verloop van tijd met de verantwoordelijkheid die deze cultuur met zich meebrengt. Gevolg? Patrick en Cedric trekken klusjes naar zich toe waar ze niet per se in excelleren. 99 problems, but the bosses fix them. Or at least, they’re supposed to… Verwacht overigens geen negenennegentig keurig genummerde probleempjes met een oplossing uit het boekje. Kriskras, haast intuïtief laveert de schrijver door het recente bedrijfsverleden heen. Hoe lukraak dit ook lijkt, het sluimerende leidmotief van ‘groeipijn door verandering’ behoudt te allen tijde de samenhang.
Zo fail te leren
Zoals gezegd duwen ronkende succesverhalen het publiek van zich af. Het publiek moet zich namelijk kunnen identificeren met wat het leest. Te veel zelffelicitatie meurt. Denk aan de verfilming van Komt een vrouw bij de dokter, waarin Reinout Oerlemans de marketingmacho Barry Atsma laat opscheppen: ‘Ik speelde in de Champions League van het genieten.’ Op medelijden hoef je dan niet te rekenen… Zelffaillicitatie scoort dan weer een stuk beter. Gelukkig maar, hier lukt ook lang niet altijd alles. Geef je je eenmaal over aan de parlando, soepele schrijfstijl van Toma, dan stapelen de fiasco’s zich bij vlagen zo snel op, dat Keytoe gevoelsmatig van de ene flater naar de andere flater tuimelt. 99 problems but the boss ain’t one laat hierdoor het blinde zelfvertrouwen zien waarvan Patrick en Cedric blaken. ‘Slechte’ publiciteit vrezen ze geenszins. Bovendien toont wetenschappelijk onderzoek aan: wie sporadisch een mispeer begaat, komt sympathieker over op anderen. Perfectie verveelt. Waarom was Te land, ter zee en in de lucht anders jarenlang zo’n populair programma? Hoe harder de val, hoe harder de lach. Ja, ook de jouwe.
Hand in hand, kameradicaal
Toma’s schatplichtigheid aan ondernemer Ricardo Semler past perfect bij Keytoes bedrijfsfilosofie. Semler streeft diepgaande democratie op de werkvloer na via gelijkelijke inspraak van ieder individu, schoonmaker tot receptionist, koffiejuffrouw tot CEO. Maar wat perfect past, kan leiden tot rigide patronen. Die bijna obsessieve drang naar vrijheid, gelijkheid en broederschap op werk stelt die drie principes continu ter discussie. Vrij, gelijk en broederlijk móéten zijn, telt dat überhaupt? Daarmee wordt Keytoes identiteit fluïde, en ze blijft dat tot op de dag van vandaag. Hiervan is Toma zich bewust. Uiteindelijk komt het toch allemaal neer op datgene waar wel meer goeroes met wisselend succes hun handen aan branden: vervulling. En die is gigantisch persoonsgebonden. Toma streeft naar de actieve vorm van geluk, die nog het meest wegheeft van het Griekse woord ‘eudaimonia’, i.e.: het geluk nastreven door het moreel juiste te doen. Goed in praktijk te brengen, bijvoorbeeld met verbindingssessies op locatie (Cedric) of met het klimaatburgemeesterschap in Maassluis (Patrick). Of door de leren van de bedrijfskundige lessen, opgedaan in 99 problems but the boss ain’t one.
Knipoog naar Koch
Jawel, Toma bedrijft zelfs een intertekstueel trucje dat gerust het etiket ‘literair’ verdient. Zoals Het Diner van Herman Koch bestaat uit vijf gangen van een avondje dineren, zo geldt dit ook voor Toma’s managementboek. Van ‘amuse’ tot ‘afzakkertje’ amuseert dit leesvoer. Koch behandelt de tragiek van twee goedbedoelende gezinnen, Toma de heraldiek van keer op keer op de bek gaan. En weer opstaan. Keytoe, de feniks onder de bedrijven. Na lezing van dit unieke managementboek zul je begrijpen waarom.